مدتها بود که میخواستم معرفی از کتاب مورد علاقه ام داشته باشم. این مطلب برگرفته از کتاب مقامات معنوی نگارش استاد محسن بینا هست.
دَرک مفاهیم و وصول بحقائق
برای وصول بحقایق و درک مفاهیم دو راه در پیش است یک راه مستقیم و یک راه غیر مستقیم؛
راه مستقیم طریق تحصیل و طریق تعلیم و تعلم است که از طریق آموزش و پرورش استعدادی در وجود اشخاص حاصل شده به مفهوم آنچه میخوانند و میشنوند میرسند این راه تحصیلی است.
اکثر مجهولات عادی ما از طریق تحصیل و تعلیم بر ما معلوم میگردد.
اگر ما بمدرسه نرفته باشیم، برنامه سال اول را ندیده باشیم، از معلم کسب تعلیم نکرده باشیم، آمادگی برای کلاس دوم و مواد برنامه آن قطعا نخواهیم داشت همینطور کلاسهای بعد تا به دبیرستان.
مواد برنامه دبیرستان برای محصل قابل فهم و هضم نیست مگر اینکه تمام مواد برنامه دبستان را دیده باشد.
بعبارت دیگر رشد جسمانی و عقلانی که با گذشت زمان حاصل میگردد در درک مواد برنامه دخالت مستقیم دارند.
چنان نیست که بتوان بتمام مفاهیم رسید بدون اینکه در جسم و عقل رشدی حاصل نگردد.
درس نکاح و مزاوجت و حیض و جنابت را در کلاس به محصل یاد میدهند. او هم درس را بخوبی پس میدهد و حتی نمره خوبی هم میگیرد اما بدرک حقیقت آن نمیرسد مگر وقتی که بالغ گردد.
از علاقه پدری نسبت بفرزند و روابط فیما بین بما تعلیم داده اند به مفهوم آن نرسیده ایم مگر اکنون که پدر شده ایم.
از زیان اعتیاد بمواد مخدر و الکل و تریاک صحبت زیاد شده مفصل برای ما بحث کرده اند ولی ما نفهمیده ایم مگر وقتی که گرفتار آنها شده ایم.
همینطور است سایر مفاهیمی که هنوز ما به حقیقت آنها نرسیده ایم.
در حقیقت از این مقدمه این نتیجه حاصل است که ما نمیتوانیم برسیم به مفاهیم آنچه بما تعلیم داده یا میدهند مگر وقتی که واقع شویم در موقعیتی که در آن موقعیت استعداد درک آن مفاهیم برای ما باشد.
در کلاس سوم ابتدائی محصل میخواند : قُلً اَعُوذُ بِرّبّ النُاس
برای رسیدن به حقیقت این جمله و درک مفاهیم آن او باید از چند منزل بگذرد و چند مرحله را پشت سر گذارد .منزل اول یا مرحله اول قرائت , درست خواندن و درست نوشتن آن است که معلم به همین حد اکتفا میکند.
منزل دوم وارد شدن بترجمه و چگونگی الفاظ و تحقیق در معانی است و اینکه چه مفاهیمی از این الفاظ اخذ میشود و بحث در الفاظ از نظر خصوصیاتی برای آنها هست و ترکیب کلمات و ارتباط آنها با یکدیگر.
مرحله سوم واقف شدن به حقیقت این الفاظ است . به اینکه خداوند متعال چگونه بر نفوس مسلط است، تربیتش به چه نحو است، به چه ترتیب نفوس در تحت اراده او و اختیار اوهستند.
برای سیر در این منازل و نزول در آنها و اخذ نتیجه و ورود بمنزل دیگر وسایل و مقدماتی لازم است که بدون آن وسایل و مقدمات نتیجه حاصل نیست و عروج بمنزل بالاتر ممکن نمی گردد آن وسایل و مقدمه بمنزله زاد و توشه هستند که راه با آنها طی میشود.
برای منزل اول قلم، کاغذ، ابزار و معلم لازم است با بودن این وسایل از منزل اول میتوان گذشت.
مایحتاج منزل دوم بیش از اول است بعلاوه آنچه در منزل اول لازم بود. در اینجا علم صَرف، علم نَحو، علم لغت، علم منطق، علم درایه، علم تفسیر، علم معانی، علم بیان، علم فقه و علم اصول لازم است. این وسایل همه باید در دست باشد تا احاطه و تسلط بمنزل دوم میسر و زمینه عروج برای منزل سوم فراهم باشد.
برای عروج به منزل سوم مایحتاج اول و دوم لازم است بعلاوه این وسائل: 1- صفای باطن 2- ملکات و فضائل اخلاقی 3- فدا کاری 4- از خود گذشتگی 5- رهائی از قید علائق وبالاخره عشق که معلم و راهنمای این مرحله است.