این روزها که شبکه های اجتماعی بازارشون داغه؛ خبرهایی دست به دست می شن که کوتاه هستن، وقت کمی میگیرن از مخاطب اما مشخص نیست که چقدر صحیح هستن! و منتشر کنندگانشون هم ظاهرا نگران امارهایی که ارائه میشه، نیستن.
مثلا امروز یه خبر اومده بود که مایع ظرف شویی به شدت سرطان زاست برای این که سرطان نگیرید کافی از این به بعد نصف مایع رو خالی کنید به جاش سرکه بریزید. یا این خبر که هویج رو توی خوراک مرغ اگه ریختید اصلا نخورید چون تمام هورمونهای مرغ رو به خودش جذب می کنه که اخرش کلی از رسانه ها مجبور شدن بگن بابا این کذبه. اما حرف کی رو باید باور کرد؟ خب این خبر می تونه خیلی ها رو نگران کنه. و از اونجا که امیگدال مغز ما مستعد نگهداری این نگرانی هاست خیلی خوب میشد اگه خبرها به سمتی می رفتم که علمی تر بودن. این داده ها از کجا میان؟ چقد روشون کار شده ؟ چقدر علمی ارائه میشن؟
چطوری می تونیم به خبرهایی که هر روز به دستمون می رسه اطمینان کنیم؟ ایا سازمانی هست که پیگیر این خبرها باشه؟
عقل رو دقیقا نمیدونم چطوری میشه بهش اعتماد کرد. منظورم اینه که ازمایشهایی هستن که نشون میدن ما دچار خطاهای شناختی زیادی هستیم . یعنی نمیشه خیلی هم بهش اعتماد کرد.
امار ابزاریه که اگه علم با وجدان پشتش نباشه میشه باهاش کلی نتایج بی ربط گرفت و در نهایت در مرحله عمل کارهای اشتباهی انجام داد.
مثلا یه نمونه اش این مقاله 2012 که در ژونال پزشکی نیوانگلند چاپ شد. بخواییم به اینا اعتماد کنیم و بخوایم کشوری داشته باشیم که جایزه نوبلش بیشتر بشه باید مصرف شکلات رو بالا ببریم در حالی که این یه رابطه ای که نتیجه گرفته شده توی این مقاله علیتی نیست بلکه همزمانی داره …
سوال
سوالم اینه که کی بر این خبرهای کذب نظارت می کنه؟ کی بر خبرهایی که بر مبنای امار دست اما بی ربط تولید می شن نظارت می کنه؟ در کشورهای دیگه اوضاع چطوره؟ کشور ما چی؟ و کلی سوال دیگه …
خب هر چقدر این شبکه های اجتماعی گسترده تر میشه، هم امکان ایجاد همچین خبرهایی بیشتر میشه و هم سرعت انتشارشون بلاتر میره. به خصوص برای آدمای احساسی. کاش جایی مثل پادپرس بود که میرفتیم توش می گفتیم: آیا این خبر درسته؟بعد اونا بهمون می گفتن!!!
خب چی میشه که بازار شایعه داغ میشه؟:
1- سود اقتصادی و زدن رقیب به زمین. مثلا: واردات و مصرف شکلات با خبر بالا ممکنه دچار تحول بشه یا اینکه مواد جایگزین مایع ظرف شویی رونق بگیرن
2- بین گروه های سیاسی: برای زمین زدن رقیب و …
من خودم به یه منبع اکتفا نمی کنم و سعی می کنم از چند منبعی که چندان با هم توافق ندارن برای اون مطلب تایید بگیرم. اما موضوعی مثل هویج رو واقعا میشه از کجا فهمید؟
الگوریتمی یا روشی بیابن که منشا خبر رو پیدا کنه!!! بعد بریم بگیم از کجا آورده ای؟
مورد دوم هم به نظرم بیشتر جاها و کشورهایی رو دچار مشکل می کنه که از شفافیت لازم برخوردار نیستن و برابر شفافیت مقاومت وجود داره.
از فردی هم که اون خبر رو انتقال داده بهمون منبع بخوایم. اخبار کذب چطور منتشر می شن؟
یه تجربه جالب: چند روز پیش : یه خبر داغی تو چندین گروه تلگرامی دائما نقل می شد. جالب بود که وقتی از افراد پرسیدم کی منبع داره برای اون خبر یا اینکه :“آیا واقعا راسته” تعداد کمی از اون ویروس های انتشار دهنده اظهار نظر کردن. واقعا باید به سمتی پیش بریم که هرکس متعهد باشه به خبری که نشر میده و تا وقتی صد درصد به درستیش اعتماد نداره نشر نده. چون واقعا بعضی وقتها اصلا مضر هست و اعتماد عمومی و امنیت روانی آدم ها رو تهدید می کنه.
فکر کنم دو تا موضوع این وسط مطرحه. یکی بحث یک کلاغ چهل کلاغ کردنه، یعنی خبر اولیه یک چیز بوده و بعد از دست به دست شدن دستخوش تغییر محتوا میشه. یکی دیگه بحث مستند بودن/نبودن اصل خبره.
توی حالت اول به نظرم نظارتی وجود نداره و می تونه به طور عمد با انگیزه هایی از قبیل چیزهایی که @najme اشاره کرد یا غیر عمد از قبیل هیجان، حواس پرتی،… باشه.
اما توی حالت دوم با دونستن منبع خبر تا حدی میشه احساس کرد نظارت وجود داره و میزان نظارت هم به نظر باید قابل سنجش بیاد. مشابه همون معیارهایی که باهاش اعتبار ژورنال ها و نشریات علمی رو می سنجن.
اعتبار خبرگزاری رو چگونه بفهمیم، مخصوصا تو ایران؟
در جستجوی اینترنتی برای یک موضوع، خیلی از خبرگزاری ها لیست میشن، وقتی یکیشون رو انتخاب میکنی، پایین مطالب خبرگزاری، منبع درست و حسابی نیست، داخلش هم، باز نیست، یا باید به سختی گشت تا فرد یا منابع ذکر شده را پیدا کرد، شایدم پیدا نشن. چیزی به اسم سنجش و کسب و درجه اعتبار، افراد و رسانه های خبری در کشور ما، معنی داره، عملی میشه، که بعد بتونیم به آمار و اطلاعات اونا استناد کنیم؟
توی اعتبار سنجی صحت خبر مخصوصا فضاهای مجازی یک بحث هست که توی ایران خیلی مطرح نشده یا شاید من کمتر دیدم، اون هم روانشناسی شبکه های اجتماعیه، تو این فضا زبان بدن و لحن صحبت و انرژی محیطی وجود نداره، به همین دلیل گاهی برداشت ها خیلی متفاوت هست از یک جمله، یک نفر حالش خوب باشه یک جمله رو یک طوری میخونه که ممکنه بخنده، یک نفر دپرس هم همون جمله رو میخونه و ممکنه ناراحت بشه، شاعر هم برای شبکه های اجتماعی بوده که فرمود هرکسی ازظن خود شد یار من .
حالا توی این بازار شایعات شبکه های مجازی اولین نکته کنترل احساساته، هیجانی در برخورد با خبرها رفتار نکنیم تا یه چیزی دیدیم و احساسات مون جریحه دار شد فوروارد نکنیم، نمونه ش همین قضیه که اخیرا اتفاق افتاد اعدام به خاطر دزدی یک جوون رو تیتر کرده بودن، یک عده میگفتن پس داده ببخشیدش، یک عده میگفتن اسلحه کشیده حق شه، پرونده چند صفحه ای قضایی خلاصه شده بود تو یک فیلم گریه مادر بچه و یک کپشن پر از صحبت های جریحه دار کننده احساسات، عده ای هم حق رو میدادن به جوون که از نداری این کار رو کرده تقصیر حکومته، دوستش هم اومد گفت این هم باشگاه داشته هم آرایشگاه و فقیر هم نبوده، چون هم دستاش هم لو رفتن این مجبور شده خودش رو معرفی کنه. این موارد رو باید تحقیق کرد، زود قضاوت نکرد، از مشاور حقوقی اگر میشناسیم سوال کنیم، تو اینترنت بگردیم، از کاربلد باید سوال کرد نه تو این فضاها هرکی هرچی گفت رو قبول کنیم، بدون مدرک قابل قبول.
یه نمونه دیگه ش هم مثلا حمله به دختر تو پارک یه کپشن نوشته بودن بیماری قلبی داره و گناه داشته، اصلا از هیچ جای فیلم معلوم نبود طرف بیماری قلبی داره، جوون 24-25 ساله کجا بیماری قلبی داره اصلا؟ این همون بحث احساسی کردن مطالبه که میخوان به خورد مخاطب بدن، پایان
به کل کذب و دروغ هستند و به راحتی با استفاده از ابزار عقل میشه به اشتباه فاحش اونها پی برد . البته گاهی این خبرها به منظور کنایه زدن به مسائل اصلی مورد اغراق طنزگونه قرار میگیرن.
2.خبرها با رگه هایی از واقعیت و با اکثریت دروغ همراه هستند. (این مدل شاید خیلی مورد استفاده نباشه به دلیل حجم بالای اطلاعات و پیامدهای بعدی ) . برای پیدا کردن قسمت واقعی این خبرها شاید به هوش و اخبار دیگه و نظر افراد معتبر بشه استناد کرد.
3.خبرهایی با اکثریت واقعیت و مقدار کمی دروغ (این مورد تعدد زیادی داره و تشخیصش با کسانی هست که اهل فن و مهارت و اهل استدلال و ریز نکته ها باشن یا چندین خبر گزاری و افراد معتبر رو واکاوی کرده باشن شاید اونا هم گاهی اشتباه کنند ) که مقدار قابل توجهی از اخبار دروغ از این مدل هستند چون دیگه با این حجم از اطلاعات دادن یک جمله دروغ بین صدها جمله دروغ برای ناخودآگاه عموم مردم قابل پذیرش تر هست و میشه اینطوری کم کم بهشون تغییرات رو تزریق کرد.
4.خبرهایی که دروغ نیستن ولی فقط بخشی از یک داستان رو روایت میکنند.
در اینجا ما باید برای به دام نیفتادن همه ابعاد رو درست بررسی کنیم .
مثلا فرض کنید یک خبرنگار خبری مبنی بر ضرب و شتم قرار دادن یک فرد رو نشون بده اما چند دقیقه قبلش اون فرد مورد ضرب همون کار رو با فرد ضارب انجام داده. دادن آمارهای درست ولی نابه جا ،گفتن یک بعد از مشکلات به تنهایی و بدون علل اصلی اخبار دروغی نیستند ولی بر واقعیات فرعی یا بخشی از اون تمرکز میکنند.
اینو هم باید با مرور اخبار اون خبرگذاری و فهمیدن هدفش فهمید.
البته همه اخباری که از یک زاویه بیان میشن بد نیستند گاهی برای تخصصی شدن و حفاظت از حقوق افراد و… اینگونه عمل میشه.
در مقابل خبرهای غیر قابل اعتماد خبرهای مستند و تقریبا کامل قرار دارند
این اخبار علمی با فرایند منطقی و مستند ،از تمام زوایا و بدون سانسور توسط فرد یا یک خبرگزاری حقیقت جو و بی غرض انجام میشه . گروهی از خبرهای علمی این طورند.
.