اگر به چرخ احساسات مراجعه کنید میبینید که خبری از حسی به اسم کنجکاوی و فضولی نیست. در حالی که چنین حسی بنای خیلی از کارهای انسانی همین حس کنجکاوی است، از اکتشافات مهمی که بشر در طول زمان انجام داده تا فراگیر شدن بسترهای تعاملی مثل اینستاگرام. حتی اگر به کوارا هم مراجعه کنید میبینید که اکثر سوالاتی که به اصطلاح هات شدن از سوالاتی هستن که راجع به فرد خاصی و یا زندگی زوج های مشهور و سلبریتی ها پرسیده شده!
حس کنجکاوی چیست؟ این حس و یا فضولی در انسان از چه ناشی میشود؟
و مهم تر اینکه چنین حسی در تکامل انسان چه نقشی را بازی میکند؟
من فکر نمیکنم کنجکاوی یا فضولی، یک حس باشه بلکه یک خاصیت تکاملی ذهنی هست که میشه با ترکیبی از علوم اعصاب و زیست‌شناسی تکاملی به دلیل وجود و اهمیت اون نگاه کرد.
در هنگام تولد، مغز معمولا فاقد هر نوع اطلاعاتی از دنیای بیرون هست و به زبان عمومی عطش و توان بسیار بالایی برای جذب اطلاعات از دنیای بیرون، از طبیعت گرفته تا انسانها، داره. در این دوره کنجکاوی صرفا به معنی جذب اطلاعات بدون معیار ارزیابی هست. در واقع ما همیشه خاطراتی از کودکی در مورد این جذب اطلاعات و تقلیدهای مناسب یا نامناسب کودکانه داریم که کاملا از کنجکاوی در سطح بزرگسالی متفاوت هستن.
به تدریج به همراه جذب اطلاعات، چیزی شکل میگیره که عموما میشه اسمش رو گذاشت اعتقادات ذهنی (الزاما ربطی به اعتقاد به مفهوم خاص نداره). این اعتقادات ناشی از خاصیت علیت‌طلب ذهن هست که به نوعی تلاش میکنه به هر اطلاعاتی یک برچسب بزنه: خوب یا بد، مناسب یا نامناسب، خطرآفرین یا ایمن، … . ذهن از این اطلاعات استفاده میکنه تا به فرد بگه که در چه حدی میتونه به دیگران اعتماد کنه یا دیگران در جامعه چه جایگاهی دارن و یا دلیل موفقیت یا سقوط افراد چیه و … هرچند الزاما این ارزیابیها درست نیستن ولی روشی سریع برای تصمیم‌گیری در ارتباطات اجتماعی در دسترس افراد قرار میده: من میتونم به همسایه اعتماد کنم؟ آیا میتونم با این فرد شراکتی داشته باشم؟ آیا در موقعیتی بحرانی، اطرافیانم به من کمک میکنه یا برعکس برای نابودی من تلاش میکنن و …
کنجکاوی یا فضولی که در بزرگسالی خودش رو در نهایت به شکل شایعه‌پراکنی یا غیبت اصطلاحا نشون میده، ترکیبی از جذب اطلاعات و برچسب‌زنی برای استفاده در روابط اجتماعی و مابین فردی هست، یا به شکل مستقیم یا از طریق سیستم غیبت و توجه به شایعات. از دیدگاه زیست‌شناسی تکاملی، این ترکیب ظاهرا برای تشکیل جوامعی در ابعاد قبیله الزامی بود. دلیل هم اینه که اطلاعات و ارزیابی از افراد به نوعی اعتماد عمومی در سطح مناسب منجر میشه و باعث میشه جوامع کوچک در کنار هم بتونن زندگی کنن! البته موثر بودن این خاصیت با میزان توان ذهنی برای کسب اطلاعات رابطه داره و به همین خاطر در ابعاد جمعیتی بالا این خاصیت دیگه نمیتونه به تنهایی به بقای اجتماع کمک کنه.
به طور خلاصه بخوام بگم، این حس کنجکاوی به طور عمومی تلاشی برای کشف الگوهای ذهنی برای بقای فردی، شناخت اجتماعی مرتبط با بقا و موفقیت فردی و احساس امنیت هست. از این لحاط بیشتر یک مکانیسم ذهنی هست که البته با لذت هم همراه خواهد بود چون طبیعت نیاز به این مکانیسم رو نهادینه کردن، ولی یک حس فردی مثل خشم یا شادی به حساب نمیاد. من فکر کنم جایگاهش رو بشه در مرتبه بعد از نیازها و حسهای پایه‌ای قرار داد هرچند کمی پیچیدگی به وجود میاره.
