طوفان فکری: تولید انبوهی از ایده‌های خلاق و نامعمول
چقدر از طوفان فکری یا طوفان ذهنی برای حل مسئله استفاده می‌کنین؟ شانس این وجود داره که حداقل یکبار از این روش استفاده کرده باشین، حتی اگر نفهیمده باشین! برای دهه‌ها، افراد از طوفان ذهنی برای تولید ایده‌ها و رسیدن به راه‌حلهای خلاقانه برای مسائل، استفاده کردن. با وجود این، برای تاثیر کامل طوفان ذهنی، باید از اون به شکل درستی استفاده کنین. در این نوشتار، به این نگاه می‌کنیم که
- طوفان ذهنی چیه،
- چه وقت از اون استفاده می‌کنیم،
- چطور بهترین نتیجه رو از این روش به دست بیاریم.
طوفان ذهنی چیه؟
الکس اُسبورن[1] مدیر تبلیغات مادیسون اوینیو[2] روش اولیه رو توسعه داد و در سال ۱۹۵۳ در کتاب «تخیل کاربردی»[3] منتشر کرد. از اون به بعد، محققین بهبودهای زیادی روی تکنیک اولیه طوفان ذهنی اعمال کردن. روشی که در اینجا توصیف می‌کنیم، این تحقیقات رو وارد شده و کاملا با روش اُسبورن متفاوت هست.
طوفان ذهنی ترکیبی از روش غیررسمی و با آرامش[4] برای حل مسئله با تفکر جانبی هست. در این روش افراد تشویق میشن که ایده‌ها و تصورات خودشون، که ممکنه در نگاه اول کمی احمقانه به نظر بیاد، رو بیان کنن. بعضی از ایده‌ها میتونن تبدیل به راه‌حلهای خلاقانه و دستِ اول برای مسئله بشن، در حالیکه بقیه میتونن منجر به ایده‌های بیشتری بشن.
این روش به افراد کمک میکنه که با دراومدن از روش معمول تفکر به راحتی خلاقیت به خرج بدن. بنابراین در طول جلسات طوفان ذهنی، افراد باید از هر نوع نقد یا پاداش به ایده‌ها پرهیز کنن. شما در این روش تلاش می‌کنین که راههای ممکن جدید رو باز کنید و فرضیات غلط در مورد محدودیتهای مسئله رو بشکنین.
قضاوت و تحلیل در این مرحله، تولید ایده رو متوقف میکنه و خلاقیت رو محدود نگه میداره. اینکارها رو بزارین برای انتهای کار. در انتهای کار ایده‌ها رو ارزیابی کنین، همینطور در این مرحله با استفاده از روشهای معمول به توسعه بیشتر راه‌حلها اقدام می‌کنین.
در مورد اهمیت خلاقیت در کار تیمی، این مطلب رو مطالعه کنید: 
چطور میتونین تفکر خلاق رو تو اعضای تیمتون پرورش بدین؟
چرا از طوفان ذهنی استفاده کنیم؟
روشهای معمول حل گروهی حل مسئله، اغلب میتونه به دلیل رفتار گروهی غیرکمکی و بازدارنده ناکارآمد بشن. و با وجود اینکه برای حل مسئله، بهتره که با فرآیند تحلیل و ساختارمند شروع کنین، این روشها ممکنه گروه رو به سمت ایده‌های غیرخلاق و محدود ببرن.
برخلاف این، طوفان ذهنی یک فضای باز و آزاد فراهم میکنه که همه رو دعوت به مشارکت میکنه. ایده‌های یهویی قابل پذیرش هستن و روی همین ایده‌ها هم کار میشه تا بهتر بشن، همه افراد به مشارکت کاملا دعوت میشن، و همین کمک میکنه که مجموعه‌ی غنی از راه‌حلهای خلاقانه به دست بیاد.
وقتی از طوفان ذهنی در مسیر حل مسئله استفاده میشه، تنوع در تجربیات افراد تیم وارد کار میشه. این تنوع غنای بیشتری به ایده‌های نهایی میده، در نتیجه میتونین راه‌حلهای بهتری برای مسئله‌ای که در دست دارین، پیدا کنین. استفاده از این روش، باعث میشه که اعضای تیم بهتر و راحتتر راه‌حل رو بپذیرن، چون اونها به روشی که در گسترش اون تاثیر داشتن، بیشتر متعهد میمونن! در کنار اینها، طوفان ذهنی سرگرم‌کننده‌ست، به نزدیکی اعضای تیم کمک میکنه چون در فضای مثبت و پرانرژی حضور دارن.
با وجود اینکه طوفان ذهنی به صورت گروهی، میتونه موثر باشه، بسیار مهمه که با ذهن باز و بدون قضاوت و پیشفرض اون رو انجام بدین. اگر با این روش انجام ندین، آدمها سکوت میکنن، تعداد و کیفیت ایده‌ها به شدت کاهش پیدا میکنه و روحیه افراد میتونه آسیب ببینه. به جای نتایج مثبت، نتایج منفی شدیدی برای تیم به دنبال خواهد داشت.
طوفان ذهنی انفرادی
در حالیکه طوفان ذهنی گروهی اغلب در تولید ایده‌ها، بسیار موثرتر از حل مسئله جمعی به روش معمول هست، چند تحقیق نشون داده که طوفان ذهنی انفرادی ایده‌های بیشتر و عموما بهتری از حالت طوفان ذهنی گروهی تولید میکنه. این اتفاق به این دلیل میوفته که معمولا افراد در گروه، به قواعد طوفان ذهنی احترام نمیزارن و رفتارهای مخرب و مضر وارد فرآیند میشه. اغلب این رفتارهای مخرب ناشی از اینه که افراد توجه زیادی به کسانی میکنن که از خودشون ایده‌ای تولید نمیکنن یا ایده‌هاشون یادشون میره وقتی منتظر هستن تا نوبت به حرف زدنشون برسه. این اتفاق رو «سد شدن» میگن (یعنی فرآیند چرخشی طوفان ذهنی گروهی، در نقاطی سد میشه و به تدریج مختل میشه!).
اگر میخواید بدونید چقدر خلاق هستین، پیشنهاد میکنم، آزمون این مطلب رو انجام بدین: شما چقدر خلاقید؟
وقتی به تنهایی طوفان ذهنی رو انجام میدین، نیاز نیست نگران روحیات یا عقاید دیگران باشین، و در نتیجه میتونید آزادتر و خلاقتر باشین. برای مثال، ممکنه ایده‌ای که داشتین و در حالت گروهی به دلیل تردید، بروز ندادین، در حالت انفرادی به چیزی متفاوت و جالب منجر بشه! با وجود این، ممکنه نتونین در حالت انفرادی ایده‌ها رو به طور کامل گسترش بدین، چون تجربه بقیه اعضا رو در اختیار ندارین.
نکته کاربردی: برای به دست آوردن بهترین نتیجه از طوفان ذهنی انفرادی، یک محل راحت برای نشستن و فکر کردن انتخاب کنین، حواس‌پرتی رو تا حد امکان ار بین ببرین تا بتونید روی مسئله‌ای که در اختیار دارین، فکر کنین و استفاده از نقشه ذهنها[5] لحاظ کنین تا ایده‌ها رو مرتب کنین و توسعه بدین!
طوفان ذهنی انفرادی، وقتی به درد میخوره که بخواین مسائل ساده رو حل کنین، یا لیستی از ایده‌ها رو تولید کنین یا روی یک معضل گسترده متمرکز بشین! طوفان ذهنی گروهی اغلب در حل مسائل پیچیده موثره!
اگر مفهوم کاربردی خلاقیت براتون گنگه، این مطلب رو مطالعه کنین: اگه بخوایم تفکر خلاق رو در خودمون پرورش بدیم، از کجا شروع کنیم؟
طوفان ذهنی گروهی
در این روش، میتونید از تمام تجربه و خلاقیت همه‌ی اعضای تیم استفاده کنین. وقتی یک عضو تیم توی یک ایده گیر میکنه، خلاقیت و تجربه عضو دیگه تیم میتونه ایده رو به مرحله بعدی ببره. شما میتونید با طوفان ذهنی گروهی ایده‌ها رو با عمق بیشتری نسبت به حالت انفرادی گسترش بدین.
مزیت دیگه طوفان ذهنی گروهی اینه که همه فکر میکنن در راه‌حل مشارکت داشتن و به افراد یادآوری میکنه که بقیه هم ایده‌های خلاقانه‌ای در چنته دارن! این روش سرگرم‌کننده هم هست، در نتیجه به ساخت تیم و ایجاد حس جمعی در تیم، کمک زیادی میکنه.
البته طوفان ذهنی گروهی، میتونه برای فرد ریسک بالایی داشته باشه. پیشنهادهای نامعمول، ممکنه در نگاه اول کم ارزش به نظر بیان، اینجا جاییه که باید مدیریت قوی در جلسات داشته باشین و اجازه ندین تا افراد ایده‌های نامعمول رو به شدت نقد کنن و باعث خفه شدن خلاقیت بشن.
در کل، از گروه خیلی بزرگ استفاده نکنین: مثل همه کارهای گروهی، گروهی از پنج تا هفت نفر معمولا بیشترین کارائی رو داره.
چطور از این ابزار استفاده کنیم؟
معمولا بهترین نتیجه با ترکیب طوفان ذهنی گروهی و انفرادی، و البته مدیریت فرآیند با «قوانین» که در ادامه میاد، میتونه حاصل بشه. با انجام دادن این فرآیند، میتونین افراد رو بدون حواس‌پرتی روی مسئله متمرکز کنین، تعداد ایده‌های تولیدی رو به بالاترین مقدار ممکن برسونین و بهترین حسِ پیوند تیمی رو با انجام طوفان ذهنی گروهی موفق به افراد منتقل کنین!
برای برگزاری یک جلسه طوفان ذهنی گروهی به شکل موثر، این مراحل رو انجام بدین:
مرحله اول: گروه رو آماده کنین
در ابتدای کار، یک فضای جلسه راحت فراهم کنین. مطمئن بشین که اتاق دارای روشنایی مناسبه و تمام ابزار، منابع لازم برای کار و وسایل رفع خستگی در دسترس باشه. چقدر اطلاعات یا آمادگی برای تیم لازمه تا طوفان ذهنی در مورد مسئله اجرا بشه؟
یادتون باشه که آماده‌سازی مهمه ولی اینکار هم حدی داره. اگر بیش از حد به آماده‌سازی اهمیت بدید، ممکنه حس آزادی ذهن برای جلسه طوفان ذهنی محدود بشه یا حتی از بین بره.
کسانی که قراره در جلسه شرکت کنن رو بررسی کنین. اتاقی پُر از افرادی با ذهنیت یکسان به اندازه‌ی گروهی متنوع ایده‌های خلاق تولید نمیکنه، پس سعی کنین افرادی از طیف وسیعی از شاخه‌های علمی در گروه حضور داشته باشن. حتما سعی کنین افرادی با طرز تفکر متفاوت در جلسه باشن.
وقتی همه جمع شدن، یک نفر رو مسئولیت یادداشت ایده‌هایی که در جلسه تولید میشه رو به یه نفر بدین. این یه نفر لزوما نباید عضو تیم باشه، سخته که هم یادداشت برداشت و هم در جلسه مشارکت کرد. یادداشتها رو در جایی بزارین که همه بتونن ببینن، مثلا روی یک وایت‌بورد یا چیزی مشابه، یا از کامپیوتری با پروژکتور استفاده کنین.
اگر افراد حاضر در جلسه، با هم کار نمیکنن (در نتیجه آشنایی اولیه وجود نداره)، از یک تمرین اولیه یا یخ‌شکن Icebreaker استفاده کنین تا توان مشارکت و ابراز عقیده در جمع بالا بره!
مرحله دوم: مسئله رو ارائه کنین
به روشنی و با شفافیت کامل، مسئله‌ای که دنبال حل اون هستین رو تعریف کنین و هر قیدی که باید رعایت بشه رو بگین. به وضوح به افراد بگین که هدف جلسه تولید هر تعداد ممکن از ایده‌ها برای این مسئله هست.
به افراد زمان همراه با سکوت لازم در ابتدای جلسه رو بدین تا هر چند تا ایده که میتونن و به ذهنشون میرسه، رو یادداشت کنن. بعد از اونها بخواید که ایده‌هاشون رو به اشتراک بزارن، به هر نفر فرصت منصفانه‌ای برای مشارکت بدین (برحسب تعداد و تخمین از زمان کل جلسه)
مرحله سوم: بحث رو رهبری کنین
وقتی که همه ایده‌هاشون رو به اشتراک گذاشتن، یه بحث گروهی را بندازین تا افراد ایده‌های بقیه رو توسعه بدن و از اونها برای تولید ایده‌های جدید استفاده کنن. استفاده از ایده بقیه و تداوم اون، یکی از ارزشمندترین جنبه‌های طوفان ذهنی گروهیه.
همه رو تشویق به مشارکت و توسعه ایده‌ها کنین، از جمله ساکتترین افراد جمع رو و همه رو از نقد ایده‌های همدیگه منع کنین. به عنوان تسهیل کننده گروه، شما هم بهتره اگر ایده‌ای دارین به اشتراک بزارین، ولی زمان و انرژی خودتون رو بیشتر برای حمایت تیم و راهنمایی بحث بزارین. در هر زمانی به یک مکالمه بچسبین و اگر افراد به بحثهای جانبی کشیده شدن، گروه رو دوباره متمرکز کنین.
البته یادتون باشه که هرچند دنبال راهنمایی و هدایت بحث هستین، ولی به افراد اجازه بدین تا در طوفان ذهنی گروهی، لذت ببرن و سرگرم باشن!
خلاقیت رو تشویق کنین و تیم رو تشویق کنین هرچقدر میتونن ایده تولید کنن، بدون توجه به اینکه آیا کاربردی هستن یا نه. از آزمایشهای ذهنی مثل «برهم زدن اصول»[6] یا خروجی تصادفی[7] برای تولید ایده‌های غیرمنتظره استفاده کنین. مطمئن بشین که تعداد مناسبی ایده‌های متفاوت تولید شده و هر ایده با جزئیات بررسی شده باشه.
اگر عضوی از تیم نیاز داره که تنهایی فکر کنه تا یک ایده رو توسعه بده، بهش این اجازه رو بدین. همچنین، اگر جلسه طوفان ذهنی بسیار طولانیه، زمانهای استراحت زیادی رو به افراد بدین تا استراحت کنن و تمرکزشون رو دوباره به دست بیارن!
بهتر کردن طوفان ذهنی
اگر از جلسه طوفان ذهنی، به تعداد کافی ایده خوب به نیاوردین، از روشهایی که در ادامه اومدن استفاده کنین تا تعداد ایده‌های باکیفیتی که تولید میشن، رو افزایش بدین:
تکنیک نردبان پله‌ای[8]: این روش مشارکت در ساکتترین افراد گروه رو افزایش میده، به این شکل که فرد در زمان مناسبی به گروه معرفی میشه.
ذهن‌نویسی[9]: این یک روش نوشتاریه که با استفاده از اون میتونید همه افراد رو به تولید و توسعه ایده‌ها تشویق کنین.
طوفان ذهنی انلاین: در این روش افراد از روشهای انلاین برای مشارکت استفاده میکنن!
روش یادداشت کوتاه کراوفورد[10]: از این روش برای به دست آوردن تعداد زیادی ایده از جمع و فهمیدن محبوبیت ایده‌ها، میتونید استفاده کنید.
روشهایی هم هستن که میتونن در وضعیتهای خاص به شما کمک کنن:
طوفان ذهنی برعکس[11]: این ر.ش برای بهبود یک محصول یا خدمات استفاده میشه.
انفجار ستاره‌ای[12]: انفجار (جرقه) ستاره‌ای بهتون کمک میکنه تا یک طرح پیشنهادی رو ارزیابی کنین.
روش چارِت[13]: این روش به طوفان ذهنی برای گروه بزرگی از افراد کمک میکنه (برای تعداد بیش از ۱۰ تا ۱۲ نفر، روش معمولِ طوفان ذهنی به شدت غیرموثر میشه).
طوفان ذهنی راند-رابین[14]: از این روش میتونید برای مشارکت افراد بدون تاثیرپذیری از بقیه استفاده کنین.
طوفان نقشی[15]: در این روش افراد گروه تشویق میشن تا خودشون رو جای بقیه بزارن و طوفان ذهنی رو اجرا کنن.
قدم بعدی: جمع‌بندی
بعد از اینکه جلسه طوفان ذهنی گروهی یا انفرادی رو انجام دادین، ایده‌های زیادی در دست دارین. ممکنه خیلی مشکل باشه که بخواین همه ایده‌ها رو مرتب کنین و بهترین ایده رو انتخاب کنین، در نتیجه تحلیل این ایده‌ها قدم بسیار مهمیه و میتونین از چند ابزار برای این قدم استفاده کنین.
از «دیاگرام وابستگی»[16] برای سازماندهی ایده‌ها استفاده کنین و تم‌های مشترک رو در بین اونها پیدا کنین. «تحلیل ماتریس تصمیم‌گیری»[17] و «تحلیل مقایسه جفت-جفت»[18] بهتون کمک میکنن تا از بین انتخابهای مختلف، یکی رو انتخاب کنین.
همینطور میتونین از «شش کلاه تفکر»[19] برای دیدن ایده‌ها از زوایای متفاوت استفاده کنین، و «شمارش تصحیح شده‌ی بُردا»[20] و رای‌گیری چندگانه[21] میتونن کمک کنن تا از بین موارد موجود به صورتی تیمی انتخاب کنین، به ویژه وقتی تفاوت بین موارد مختلف کاملا ذهنی و بسته به سلیقه هست.
نکات کلیدی
طوفان ذهنی، وقتی با مدیریت خوب انجام بشه، میتونه کمک کنه تا راه‌حلهای نامعمول برای مسائل تولید کنین. همینطور این روش باعث میشه که افراد به راه‌حلها متعهد باشن، چون خودشون در ارائه اون مشارکت داشتن. بهترین روش برای طوفان ذهنی، ترکیبی از حالت گروهی و انفرادیه. در طول فرآیند، نباید هیچ نقدی به ایده‌ها وارد بشه و خلاقیت باید تشویق بشه.
پایه‌ی یک طوفان فکری هستین؟
فرض کنین که با دوست صمیمی‌تون هستین و یهو به ذهنتون میرسه: «چه خوب میشد که این دوستم هم پایه‌ی پادپرس بود». در یک جمله، چطور پادپُرس رو به دوستتون معرفی می‌کنین که بیاد، وقت بزاره و محیط پادپُرس رو امتحان کنه؟
پیشنهاد میکنم که
- به صورت انفرادی، هرچی به ذهنتون میرسه، رو یادداشت کنین، بعد در اینجا وارد کنین.
- خلاقیت و نامعمول بودن بهتره!
- اگر نظرات بقیه رو اینجا دیدین، نقد نکنین ولی میتونین از ایده‌های بقیه استفاده کنین!
Alex Osborn ↩︎
Madison Avenue ↩︎
Applied Imagination ↩︎
relaxed ↩︎
Mind Maps ↩︎
Provocation ↩︎
Random Input ↩︎
The stepladder Technique ↩︎
BrainWriting ↩︎
Crawford’s Slip Writing Approach ↩︎
Reverse BrainStorming ↩︎
Starbursting ↩︎
Charette Procedure ↩︎
Round-Robin Brainstorming ↩︎
RoleStorming ↩︎
Affinity Diagrams ↩︎
Decision Matrix Analysis ↩︎
Paired Comparison Analysis ↩︎
Six Thinking Hats ↩︎
The Modified Borda Count ↩︎
Multi-Voting ↩︎